اسماعیلی: شاعران بزرگ ادب فارسی محصول تربیت معنوی‌اند
رضا اسماعیلی با تأکید بر اینکه شاعران بزرگ ادب پارسی، پیش و بیش از آنکه شاعر مذهبی باشند، شاعر معنوی بوده‌اند، گفت: شعر معنوی که در سیرت و حقیقت دین ریشه دارد، محصول «تربیت معنوی» است. شخصیت‌هایی مانند فردوسی، مولانا، ناصرخسرو، نظامی، سعدی و حافظ که جان و جهان شعرشان سرشار از معارف اصیل توحیدی، حکمی و اخلاقی است، محصول تربیت معنوی هستند.
به گزارش ایکنا، نشست «تأملاتی در شعر آیینی» در دومین روز از سی‌و‌چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب با حضور رضا اسماعیلی، شاعر و پژوهشگر حوزه ادبیات آیینی در سالن یاس واقع در نیم‌طبقه اول شبستان مصلی امام خمینی(ره) برگزار شد.
رضا اسماعیلی در این نشست ضمن تقسیم‌بندی شعر آئینی و دینی به دو شاخه «شعر مذهبی» و «شعر معنوی» به بیان وجوه تمایز آن‌ها پرداخت و گفت: شاعران بزرگ ادب پارسی، پیش و بیش از آنکه شاعر مذهبی باشند، شاعر معنوی بوده‌اند.
وی با اشاره به اینکه شعر معنوی که در سیرت و حقیقت دین ریشه دارد، محصول «تربیت معنوی» است، تصریح کرد: تربیت مذهبی ظاهر ما را و تربیت معنوی باطن ما را مذهبی می‌کند. شخصیت‌هایی مانند فردوسی، مولانا، ناصرخسرو، نظامی، سعدی و حافظ که جان و جهان شعرشان سرشار از معارف اصیل توحیدی، حکمی و اخلاقی است، محصول تربیت معنوی هستند. از همین رو است که به مثنوی مولانا «مثنوی معنوی» می‌گوییم و از حافظ با عنوان «لسان‌الغیب» نام می‌بریم.
شعر مذهبی مشاطه‌گر صورت/ شعر معنوی سخنگوی سیرت
اسماعیلی با بیان اینکه تفاوت شاعر مذهبی با شاعر معنوی نیز مثل فرق «اسلام آوردن» با «ایمان آوردن» است، اضافه کرد: شعر معنوی بر خلاف شعر مذهبی که مشاطه‌گر «صورت» است، سخنگوی سیرت، آینهِ‌‌دار حقیقت و سرچشمهِ بصیرت است. غایت و نهایت شعر مذهبی توصیف و تجلیل و غایت و نهایت «شعر معنوی» تبیین و تحلیل است.
توقف شاعر مذهبی در پله اول دینداری
این شاعر و پژوهشگر ادبیات آئینی ادامه داد: شاعر مذهبی در پله اول دینداری _که اقرار به زبان و پذیرش صوری احکام و اعتقادات است_ متوقف مانده و دین و آئین در چشم او به مجموعه‌ای از شعائر و مناسک خشک عبادی خلاصه می‌شود؛ اما شاعر معنوی، انسانی است که معنویت به واسطه «ایمان» و «معرفت دینی» در درونش نهادینه شده و به معنا و حقیقت دین راه برده است. از همین رو، شعر مذهبی بیشتر به صورت دین، اما شعر معنوی به سیرت دین می‌پردازد.
اسماعیلی ضمن بیان اینکه شعر مذهبی لهجه‌ای منفعل دارد و بیشتر توجیه کننده «وضع موجود» است، اضافه کرد: شعر معنوی اما لهجه‌ای معترض دارد و برای تحقق «آینده موعود» تلاش می‌کند. بنیان شعر معنوی بر«اصلاح‌گری» و «روشنگری» دینی است. از همین روست که در شعر معنوی نقد و آسیب‌شناسی دینی جایگاهی رفیع دارد، حال آنکه خط قرمز شاعر دینی نقد و«آسیب‌شناسی و جان و جهان شعرش سرشار از کژتابی‌های مضمونی و اعتقادی است.
آسیب‌شناسی از جنس امربه‌معروف و نهی‌از منکر
او ادامه داد: شاعر مذهبی با این استدلال که بدون اذن و عنایت اهل بیت(ع) و روح‌القدس نمی‌توان به حریم شعر آئینی پا نهاد و در مدح و منقبت آنان شعر گفت، شعر آئینی را در هاله‌ای از تقدس می‌پیچد و به هیچکس اجازه ورود به حوزه نقد و آسیب‌شناسی آن را نمی‌دهد؛ اما شاعر معنوی بر این اعتقاد و باور است که آسیب‌شناسی از جنس امربه‌معروف و نهی از منکر است و برای رشد و ارتقای کیفی شعر آئینی، باید تابوی «نقدناپذیری» آن را شکست؛ چراکه شعر آئینی نیز همچون همه گونه‌های ادبی، برای باروری و بالندگی بیشتر نیازمند نقد و آسیب‌شناسی است.
این شاعر و پژوهشگر ادبیات آئینی ضمن بیان اینکه شعر مذهبی محصول نوعی حسابگری دینی است، اضافه کرد: شاعر آن براساس همین حسابگری‌ها برای اهل بیت(ع) شعر می‌گوید. یعنی بیتی می‌گوید و بیتی در آخرت را طلب می‌کند. قصیده‌ای می‌گوید و قصری در آخرت را قصد می‌کند! این جنس از عبادت به قول حضرت امیر(ع)، عبادت تاجرمآبانه است.
اسماعیلی با اشاره به این حدیث امام علی(ع) که می‌فرماید: «وَ قَوْمٌ عَبَدْوا اللّهَ حُبّا لَهُ فَتِلْکَ عِبادَةُ الاْحْرارِ وَهِیَ اَفْضَلُ الْعِبادَةِ» اضافه کرد: طبق فرمایش مولی‌الموحدین علی (ع)، عبادت سه گونه است: عبادت بردگان که ناشی از ترس است، عبادت تاجران که برای رسیدن به بهشت است و عبادت آزادمردان و آنگاه می‌فرماید: «وَ قَوْمٌ عَبَدْوا اللّهَ حُبّا لَهُ فَتِلْکَ عِبادَةُ الاْحْرارِ وَ هِیَ اَفْضَلُ الْعِبادَةِ» و گروهی خدا را به خاطر دوستی _و عشق_ او می‌پرستند، پس اینگونه عبادت، عبادت آزادمردان است و برترین عبادت هم همین است.»
وی با تأکید بر اینکه شعر معنوی در الهامی معرفت‌شناسانه از جنس حکمت ریشه دارد، تصریح کرد: از همین رو در آینه شعر معنوی، سیمای دنیا و آخرت را بی‌پرده می توان به تماشا نشست. در نگاه شاعر معنوی، عالم تجلی‌گاه «وحدت» است و بین دنیا و آخرت هیچ فصلی نیست. از همین روست که شاعر مذهبی بیشتر به «فصل» و «فاصله» می‌اندیشد و در تنور عصبیت‌های دینی می‌دمد، اما شاعر معنوی به «وصل» و «اصل» می‌اندیشد و به دنبال «تقریب مذاهب»، «وحدت کلمه» و تالیف قلوب است.
امروز به شعر معنوی بیشتر از شعر مذهبی نیاز داریم
اسماعیلی در پایان گفت: جان کلام آنکه برای اصلاح، تربیت و تزکیه جامعه و رسیدن به افق موعود «سبک زندگی اسلامی»، امروز به «شعر معنوی» بیش از «شعر مذهبی» نیاز داریم. شعری که وجوه تمایز قابل تاملی با شعر مذهبی دارد. امید است برای باروری و بالندگی هر چه بیشتر شجره طیبه شعر آیینی، با نصب‌العین قرار دادن آموزه‌های اصیل وحیانی و قرآنی در این مسیر روشن گام برداریم.
هومن اصلانی
انتهای پیام
